Pierwszego naukowego opisu psychopatii dokonał francuski psychiatra Filip
Pinel. W 1801 roku, w studium psychiatrycznym, przedstawił przypadek pewnego
arystokraty, który został jego pacjentem. Mężczyzna ten, otrzymał staranne
wykształcenie, był rozumny i opanowany. Nie znosił jednak ograniczania swoich
dążeń. Zabił psa, gdy ten za wolno gonił zwierzynę podczas polowania oraz konia,
który nie chciał galopować. Gdy jakaś wieśniaczka zwróciła mu uwagę, utopił ją
w studni. Pomimo popełnienia tak okrutnych czynów, nie odczuwał on żadnych
wyrzutów sumienia. F. Pinel określił zaburzenie które przejawiał jego pacjent
jako „manię bez delirium” (Pospiszyl, 2000).
W 1835 roku, J.C.
Pichard, wprowadził określenie: „obłęd moralny”. Miało ono określać ludzi,
których siła kierowania własnym postępowaniem, została poważnie upośledzona, w
wyniku czego nie prowadzą oni przyzwoitego trybu życia i nie są zdolni do
odpowiedzialności (Pospiszyl, 2000).
Termin „psychopatia”
wprowadził w 1891 roku, niemiecki psychiatra, J.L.A. Koch. Napisał on pracę o
różnych postaciach degeneracji moralnej, które określił mianem upośledzenia
psychopatycznego (Pospiszyl, 2000). Samo słowo, oznacza cierpienie psychiczne: psycho-pathia,
pathos- cierpienie (Kępinski, 1977).
W klasyfikacji ICD-10, psychopatia została zastąpiona przez osobowość dyssocjalną
(F60.2 w klasyfikacji ICD-10). Jest ona
opisana jako:
„Zaburzenie, które zwraca uwagę dużą niewspółmiernością między
zachowaniem a obowiązującymi normami społecznymi.
Charakteryzuje się:
a) bezwzględnym nieliczeniem się z uczuciami innych;
b) silną i utrwalona postawą nieodpowiedzialności i lekceważenia norm,
reguł i zobowiązań społecznych;
c) niemożnością utrzymania trwałych związków z innymi, chociaż nie ma
trudności w ich nawiązywaniu;
d) bardzo niską tolerancją frustracji i niskim progiem wyzwalania
agresji, w tym zachowań gwałtownych;
e) niezdolnością przeżywania poczucia winy i korzystania z doświadczeń, a
w szczególności – z doświadczanych kar;
f) wyraźną skłonnością do obwiniania innych lub wysuwania pozornie
możliwych do uznania racjonalizacji zachowań, które są źródłem konfliktów z
otoczeniem.
Cechą towarzyszącą może być nadmierna drażliwość. Zaburzenia zachowania w
dzieciństwie i wieku młodzieńczym, chociaż nie zawsze występują, mogą ułatwiać
rozpoznanie.
Obejmuje: osobowość (zaburzenia)
amoralna, antysocjalna, asocjalna, psychopatyczna, socjopatyczna
Nie obejmuje: zaburzenia zachowania
(F91.-), osobowość chwiejna emocjonalnie (F60.3)” (ICD-10, 1992, s.172)
Etiologia zaburzenia:
Wykształcenie osobowości psychopatycznej następuje na
skutek połączenia czynników biologicznych i środowiskowych (Radochoński, 2009).
Wśród tych pierwszych, duże znaczenie może mieć zwiększone zapotrzebowanie na stymulację.
Na skutek swojej specyficznej budowy, system nerwowy u psychopatów cechuje
niska reaktywność. W celu zapewnienia sobie optimum pobudzenia, musi odbierać
on ze świata więcej bodźców niż osoba normalna. Zmniejsza to jego poziom lęku i
czyni go poszukiwaczem „silnych doznań”, prowadząc do popełniania przestępstw
związanych z przemocą (Pospiszyl, 2000).
Występowanie cech psychopatycznych, można również
tłumaczyć opóźnionym dojrzewaniem dendrytów łączących neurony lub spowolnionym
rozwojem płatów skroniowych i przedczołowych mózgu (kora mózgowa i płaty
czołowe odpowiadają za proces „bez emocjonalnego osądu” sytuacji). Właśnie w
tych strukturach najpóźniej zachodzi proces mielinizacji, będący wskaźnikiem dojrzewania
systemu nerwowego. Za poparciem tej tezy przemawiają badania neurofizjologiczne,
w trakcie których stwierdzono, że zapis EEG u psychopatów, przejawia infantylne
właściwości. Dodatkowym dowodem popierającymi tą teorię jest efekt „wypalania
się” skłonności do antyspołecznych zachowań wraz z wiekiem (następuje około 50
roku zycia), występujący u niektórych osób z dyssocjalnym zaburzeniem
osobowości (Ibidem, 2000).
Posiadanie cech psychopatycznych może mieć związek z
niskim poziomem serotoniny (5-HT). Bieże ona udział w wyhamowywaniu impulsów
płynących z układu limbicznego (czyli ze „zwierzęcej” części mózgu). To tam
wytwarzane są silne niekontrolowane emocje, takie jak agresja czy wybuchy
wściekłości. Obniżenie jej poziomu, wpływa negatywnie na połączenia między
układem limbicznym a korą mózgową i płatami czołowymi. W badaniach udało się
potwierdzić związek między niskim poziomem serotoniny a impulsywnym
zachowaniem. Udało się również dostrzec (Marcus, Kruesi i Jacobson, 1997)
wysoki poziom korelacji między negatywnymi doświadczeniami w początkowym
okresie życia zwierzęcia a niskim poziomem serotoniny (cyt. za Pospiszyl,
2000).
Teorie tłumaczące na gruncie psychoanalizy wpływ
najbliższego otoczenia na kształtowanie cech psychopatycznych, stworzył Zygmunt
Freud. Według niego każdy człowiek przychodzi na świat w stanie „całkowitego
narcyzmu”. Na skutek doświadczeń życiowych przechodzimy od stanu „libidinalnej
kateksji do własnego ego, w kateksję
do obiektu pozostającego na zewnątrz”. Jeśli jednak obiekt zewnętrzny nie
odpowie na nią i nie zatrzyma jej jakiś czas na sobie, siła libido zostanie ponownie
skierowana na ego. Następstwem tego
będzie „wtórny narcyzm”, będący jądrem osobowości psychopatycznej. Anna Freud
uważa, że najważniejszy w tym procesie jest pierwszy rok życia dziecka. Jeśli nie
zostanie mu wtedy zapewniona odpowiednia opieka, nie przejdzie z fazy
całkowitej koncentracji na sobie (libido narcystyczne) do związku z inną osobą
(libido obiektu) za cenę własnych przyjemności (Pospiszyl, 2000).
Inną teorią tłumaczącą powstanie psychopatycznych
zachowań jest niedorozwój superego lub
zaburzenie funkcji ego. W swojej
koncepcji osobowości Z. Freud wyróżnia dwie przeciwstawne sobie struktury.
Pierwsza - id, jest nastawiona na
zaspokojenie podstawowych potrzeb biologicznych. Z kolei druga - superego, pełniące rolę sumienia.
Superego kształtuje się na skutek oddziaływań wychowawczych, w wyniku
rzutowania sylwetki moralnej ludzi przebywających w otoczeniu dziecka.
Konflikty między instynktownym działaniem id
a społecznie ukierunkowanym superego,
rozwiązuje mediator, jakim jest ego.
Im lepiej jest ono rozwinięte, tym bardziej zintegrowana jest struktura
osobowości. Jeśli nie będzie ono spełniać swoich funkcji, id może pozostać poza kontrolą i osoba nie będzie panować nad
swoimi impulsami. Właściwe przystosowanie społeczne następuje w wyniku
poprawnego ukształtowania ego i superego w ciągu pierwszych 6 lat życia
dziecka. Gdy dziecko nie ma z kim się identyfikować albo osoba, która jest dla
niego autorytetem przejawia zachowania aspołeczne, dochodzi do patologii superego. Nie właściwe działanie tego
swoistego „sumienia”, może prowadzić do wykształcenia psychopatii (ibidem,
2000).
Na podstawie własnej pracy magisterskiej pt.
Seryjni i wielokrotni mordercy - teoretyczny model kształtowania się skłonności oraz profilowanie psychologiczne i psychogeograficzne przygotował Łukasz Wroński
Seryjni i wielokrotni mordercy - teoretyczny model kształtowania się skłonności oraz profilowanie psychologiczne i psychogeograficzne przygotował Łukasz Wroński
