Psychopatia (osobowość dyssocjalna, antysocjalna)



Pierwszego naukowego opisu psychopatii dokonał francuski psychiatra Filip Pinel. W 1801 roku, w studium psychiatrycznym, przedstawił przypadek pewnego arystokraty, który został jego pacjentem. Mężczyzna ten, otrzymał staranne wykształcenie, był rozumny i opanowany. Nie znosił jednak ograniczania swoich dążeń. Zabił psa, gdy ten za wolno gonił zwierzynę podczas polowania oraz konia, który nie chciał galopować. Gdy jakaś wieśniaczka zwróciła mu uwagę, utopił ją w studni. Pomimo popełnienia tak okrutnych czynów, nie odczuwał on żadnych wyrzutów sumienia. F. Pinel określił zaburzenie które przejawiał jego pacjent jako „manię bez delirium” (Pospiszyl, 2000).
            W 1835 roku, J.C. Pichard, wprowadził określenie: „obłęd moralny”. Miało ono określać ludzi, których siła kierowania własnym postępowaniem, została poważnie upośledzona, w wyniku czego nie prowadzą oni przyzwoitego trybu życia i nie są zdolni do odpowiedzialności (Pospiszyl, 2000).
            Termin „psychopatia” wprowadził w 1891 roku, niemiecki psychiatra, J.L.A. Koch. Napisał on pracę o różnych postaciach degeneracji moralnej, które określił mianem upośledzenia psychopatycznego (Pospiszyl, 2000). Samo słowo, oznacza cierpienie psychiczne: psycho-pathia, pathos- cierpienie (Kępinski, 1977).

W klasyfikacji ICD-10, psychopatia została zastąpiona przez osobowość dyssocjalną (F60.2 w klasyfikacji ICD-10).  Jest ona opisana jako:
„Zaburzenie, które zwraca uwagę dużą niewspółmiernością między zachowaniem a obowiązującymi normami społecznymi.
Charakteryzuje się:
a) bezwzględnym nieliczeniem się z uczuciami innych;
b) silną i utrwalona postawą nieodpowiedzialności i lekceważenia norm, reguł i zobowiązań społecznych;
c) niemożnością utrzymania trwałych związków z innymi, chociaż nie ma trudności w ich nawiązywaniu;
d) bardzo niską tolerancją frustracji i niskim progiem wyzwalania agresji, w tym zachowań gwałtownych;
e) niezdolnością przeżywania poczucia winy i korzystania z doświadczeń, a w szczególności – z doświadczanych kar;
f) wyraźną skłonnością do obwiniania innych lub wysuwania pozornie możliwych do uznania racjonalizacji zachowań, które są źródłem konfliktów z otoczeniem.
Cechą towarzyszącą może być nadmierna drażliwość. Zaburzenia zachowania w dzieciństwie i wieku młodzieńczym, chociaż nie zawsze występują, mogą ułatwiać rozpoznanie.

Obejmuje: osobowość (zaburzenia) amoralna, antysocjalna, asocjalna, psychopatyczna, socjopatyczna

Nie obejmuje: zaburzenia zachowania (F91.-), osobowość chwiejna emocjonalnie (F60.3)” (ICD-10, 1992, s.172)



Etiologia zaburzenia:
Wykształcenie osobowości psychopatycznej następuje na skutek połączenia czynników biologicznych i środowiskowych (Radochoński, 2009). Wśród tych pierwszych, duże znaczenie może mieć zwiększone zapotrzebowanie na stymulację. Na skutek swojej specyficznej budowy, system nerwowy u psychopatów cechuje niska reaktywność. W celu zapewnienia sobie optimum pobudzenia, musi odbierać on ze świata więcej bodźców niż osoba normalna. Zmniejsza to jego poziom lęku i czyni go poszukiwaczem „silnych doznań”, prowadząc do popełniania przestępstw związanych z przemocą (Pospiszyl, 2000).
Występowanie cech psychopatycznych, można również tłumaczyć opóźnionym dojrzewaniem dendrytów łączących neurony lub spowolnionym rozwojem płatów skroniowych i przedczołowych mózgu (kora mózgowa i płaty czołowe odpowiadają za proces „bez emocjonalnego osądu” sytuacji). Właśnie w tych strukturach najpóźniej zachodzi proces mielinizacji, będący wskaźnikiem dojrzewania systemu nerwowego. Za poparciem tej tezy przemawiają badania neurofizjologiczne, w trakcie których stwierdzono, że zapis EEG u psychopatów, przejawia infantylne właściwości. Dodatkowym dowodem popierającymi tą teorię jest efekt „wypalania się” skłonności do antyspołecznych zachowań wraz z wiekiem (następuje około 50 roku zycia), występujący u niektórych osób z dyssocjalnym zaburzeniem osobowości (Ibidem, 2000).
Posiadanie cech psychopatycznych może mieć związek z niskim poziomem serotoniny (5-HT). Bieże ona udział w wyhamowywaniu impulsów płynących z układu limbicznego (czyli ze „zwierzęcej” części mózgu). To tam wytwarzane są silne niekontrolowane emocje, takie jak agresja czy wybuchy wściekłości. Obniżenie jej poziomu, wpływa negatywnie na połączenia między układem limbicznym a korą mózgową i płatami czołowymi. W badaniach udało się potwierdzić związek między niskim poziomem serotoniny a impulsywnym zachowaniem. Udało się również dostrzec (Marcus, Kruesi i Jacobson, 1997) wysoki poziom korelacji między negatywnymi doświadczeniami w początkowym okresie życia zwierzęcia a niskim poziomem serotoniny (cyt. za Pospiszyl, 2000).
Teorie tłumaczące na gruncie psychoanalizy wpływ najbliższego otoczenia na kształtowanie cech psychopatycznych, stworzył Zygmunt Freud. Według niego każdy człowiek przychodzi na świat w stanie „całkowitego narcyzmu”. Na skutek doświadczeń życiowych przechodzimy od stanu „libidinalnej kateksji do własnego ego, w kateksję do obiektu pozostającego na zewnątrz”. Jeśli jednak obiekt zewnętrzny nie odpowie na nią i nie zatrzyma jej jakiś czas na sobie, siła libido zostanie ponownie skierowana na ego. Następstwem tego będzie „wtórny narcyzm”, będący jądrem osobowości psychopatycznej. Anna Freud uważa, że najważniejszy w tym procesie jest pierwszy rok życia dziecka. Jeśli nie zostanie mu wtedy zapewniona odpowiednia opieka, nie przejdzie z fazy całkowitej koncentracji na sobie (libido narcystyczne) do związku z inną osobą (libido obiektu) za cenę własnych przyjemności (Pospiszyl, 2000).
Inną teorią tłumaczącą powstanie psychopatycznych zachowań jest niedorozwój superego lub zaburzenie funkcji ego. W swojej koncepcji osobowości Z. Freud wyróżnia dwie przeciwstawne sobie struktury. Pierwsza - id, jest nastawiona na zaspokojenie podstawowych potrzeb biologicznych. Z kolei druga - superego, pełniące rolę sumienia. Superego kształtuje się na skutek oddziaływań wychowawczych, w wyniku rzutowania sylwetki moralnej ludzi przebywających w otoczeniu dziecka. Konflikty między instynktownym działaniem id a społecznie ukierunkowanym superego, rozwiązuje mediator, jakim jest ego. Im lepiej jest ono rozwinięte, tym bardziej zintegrowana jest struktura osobowości. Jeśli nie będzie ono spełniać swoich funkcji, id może pozostać poza kontrolą i osoba nie będzie panować nad swoimi impulsami. Właściwe przystosowanie społeczne następuje w wyniku poprawnego ukształtowania ego i superego w ciągu pierwszych 6 lat życia dziecka. Gdy dziecko nie ma z kim się identyfikować albo osoba, która jest dla niego autorytetem przejawia zachowania aspołeczne, dochodzi do patologii superego. Nie właściwe działanie tego swoistego „sumienia”, może prowadzić do wykształcenia psychopatii (ibidem, 2000).

Na podstawie własnej pracy magisterskiej pt.
Seryjni i wielokrotni mordercy - teoretyczny model kształtowania się skłonności oraz profilowanie psychologiczne i psychogeograficzne przygotował  Łukasz Wroński